Czarnowąsy

---

Nazwa

Nazwa, którą dzisiaj znamy jako Czarnowąsy, została nadana przez słowiańskich Opolan. Istnieje teoria, która sugeruje, że wyraz ten może pochodzić od postaci dawnego rozbójnika, znanego w tej okolicy Opola jako Cornowąs, który wraz ze swoją bandą terroryzował mieszkańców. Według publikacji Die schlesischen Ortsnamen, ihre Entstehung und Bedeutung, redagowanej przez Heinricha Adamy’ego i wydanej w 1888 roku we Wrocławiu, stara nazwa – Czarnowasy – jest znana od 1228 roku. W tej pracy podaje się jej znaczenie jako Schwarzbart, co dosłownie oznacza „czarna broda”, i zaznaczone jest jej powiązanie z pobliskim lasem.

Warto również zwrócić uwagę na słownik Nazwy geograficzne Śląska, redagowany przez Stanisława Rosponda oraz Henryka Borka, który, bazując na dokumentach z 1435 roku, interpretował tę nazwę jako rodową, powiązaną z przezwiskiem Czarnowąs. Na przeciwległym biegunie etymologicznych analiz znajduje się interpretacja oparta na dziele Walentego Roździeńskiego z 1612 roku, która wskazuje, iż jest to nazwa topograficzna, a może również rodowa, związana z wyrazem Czarnowąż, który, za sprawą mazurzącej wymowy, przekształcił się w Czarnowąs. Rozważane jest również topograficzne pochodzenie tej nazwy, które może wywodzić się z przenośnego znaczenia słowa „wąs” w kontekście krętego lasu.

W roku 1613 śląski regionalista i historyk Mikołaj Henel z Prudnika wspomniał o tej miejscowości w swoim dziele o geografii Śląska pt. Silesiographia, przytaczając jej łacińską nazwę: Czarnovansium monasterium.

Niestety, ze względu na polskie pochodzenie, dnia 10 sierpnia 1936 roku, nazistowska administracja III Rzeszy postanowiła zastąpić wcześniejszą, historyczną nazwę Czarnowanz nową, całkowicie niemiecką Klosterbrück. Dopiero 12 listopada 1946 roku przywrócono polską nazwę – Czarnowąsy.

Administracja

„W okresie od 1945 do 1954 oraz od 1973 do 1974, miejscowość pełniła funkcję siedziby gminy Czarnowąsy. Następnie, w latach 1954-1972, wieś stała się siedzibą władz gromady Czarnowąsy. W obrębie tej miejscowości wydzielono administracyjnie sz sześć integralnych części: Brody (niem. Försterei Klosterbrück), Krzyże, Podlesie Lewe (niem. Am Walde links), Podlesie Prawe (niem. Am Walde rechts), Stara Droga oraz Zapłocie.

Historia

Początki osadnictwa w Czarnowąsach sięgają czasów dawnych, a pierwsze ślady ich obecności datowane są na kilka stuleci przed naszą erą. Najstarszą znaną osadą w tej okolicy jest Opole, zlokalizowane na kluczowej przeprawie przez Odrę. Trasa z Opola, przebiegająca po wschodniej stronie rzeki, nie miała tak dużego znaczenia jak dzisiejsza Skorogoszcz, co wynikało z trudności oraz sezonowego charakteru. Rozlewiska Odry, bagniste tereny oraz rozległe lasy sprawiały, że małe prastare osiedle Czarnowąsy funkcjonowało w oparciu o rybołówstwo, myślistwo oraz zbieractwo.

Dynamiczny rozwój miejscowości miał miejsce dopiero w czasach Silingów, o czym świadczą liczne odkrycia archeologiczne, w tym fragmenty cmentarzy ciałopalnych oraz dowody produkcji ceramiki i żelaza. Większość z tych znalezisk pochodzi z okresu od I do IV wieku naszej ery. Dobrze udokumentowane są również aspekty życia codziennego, takie jak użytkowa ceramika, ozdoby, narzędzia oraz broń.

Silingowie opuścili te tereny w 406 roku n.e., a w VI wieku na obszarze tym osiedliły się plemiona słowiańskie, które w źródłach historycznych nazywane są Opolanami. Oznacza to, że gród usytuowany na opolskim Ostrówku zdobył znaczenie jako centralny punkt regionu w tamtych czasach.

Najstarszy znany dokument dotyczący Czarnowąsów pochodzi z 1228 roku, w którym książę Kazimierz I opolski potwierdza przywileje klasztoru norbertanek z Rybnika, przeniesionego do klasztoru „Bosidom” w Charnowz. Fakt, że klasztor nie mógł powstać w obszarze niezamieszkanym, sugeruje, że miejscowości nadane klasztorowi przez księcia miały już długą historię i zapewniały odpowiednie warunki dla działalności gospodarczej. Klasztor zyskał prawo do zakładania nowych osad na obszarze leśnym, co zostało potwierdzone przez księcia Henryka I Brodatego w 1234 roku.

W dokumentach miejscowość pojawia się pod różnymi nazwami, takimi jak Cirnivus oraz Carnovus, a później, w latach 1284, 1290 i 1293, jako monasterie de Charnovanz, Czarnowas i Cernovans. Mimo że najstarszą poznaną miejscowością w granicach gminy Dobrzeń jest prawdopodobnie Dobrzeń, najważniejszą od XIII wieku były Czarnowąsy, z których klasztor wpływał na życie religijne i społeczne całej okolicy.

W roku 1784 w tej wsi istniały m.in. folwark, dwa kościoły oraz szkoła. W 1830 roku dodano browar oraz gorzelnię, a w szkole zatrudniono dwóch nauczycieli. W 1845 roku do istniejących już budynków dołączyły jeszcze dwa młyny i tartak, a w 1864 roku w miejscowości było już 154 budynków mieszkalnych, 3 rzemieślnicze oraz 87 rolniczych. Do 1810 roku teren ten, wraz z przyległościami, należał do fundacji klasztoru, jednak po sekularyzacji przeszedł w ręce pruskiego rządu.

W 1881 roku Czarnowąsy odwiedzał wielokrotnie Jan Kasprowicz, wówczas uczeń gimnazjum w Opolu. Celem jego wizyt było spotykanie się w gospodzie „Pod Arendą” (niem. Gasthaus zur Arende), którą później poeta upamiętnił, nadając swojej willi nazwę Harenda.

W trakcie plebiscytu, do głosowania w Czarnowąsach było uprawnionych 1186 osób, z których 1030, co stanowi około 86,8%, stanowili mieszkańcy, a w tym 1024 urodzeni właśnie w tej miejscowości. Oddano 1158 głosów, z czego 1155 było uznanych za ważne; za Niemcami opowiedziało się 779 głosów (około 67,3%), natomiast za Polską głosowało 376 osób (około 32,5%). W obszarze dworskim było 70 uprawnionych do głosowania, z których 61 to mieszkańcy.

1 stycznia 2017 roku Czarnowąsy zostały włączone do Opola, mimo sprzeciwów większości obywateli. W trakcie lokalnych konsultacji dziesiątki osób (99,12%) opowiedziały się przeciwko temu rozwiązaniu, przy frekwencji 60,93%.

Demografia

W roku 1723 w Czarnowąsach zarejestrowano sołtysa oraz 17 kmieci. Z kolei w roku 1743 liczba mieszkańców wzrosła do 18 kmieci, a także 7 zagrodników, 12 wolnych ludzi, 15 chałupników, w tym 2 młynarzy, 2 krawców, 3 szewców, 2 karczmarzy, 2 tkaczy, rzeźnika i garbarza. W 1784 roku znowu nastąpił wzrost populacji, gdzie było 18 kmieci, 19 zagrodników, 26 chałupników oraz wielu rzemieślników. Natomiast w 1864 roku liczba kmieci wynosiła 17, a zagrodników 20, zaś chałupników osiągnęło 96, a komorników 60.

Rok	1784	1830	1845	1855	1861	1890	1910	1925	1933	1939	1960	1965	2006
Liczba ludności	257	753	1143	1128	1237	1689	2065	2322	2676	3528	2339	2547	3108

Wizja demograficzna Czarnowąs odzwierciedla zmiany zachodzące przez wieki, co jest interesującym tematem do analizy społecznej.

Zabytki

W Czarnowąsach można znaleźć wiele interesujących zabytków, które są świadectwem bogatej historii tego miejsca. Do wojewódzkiego rejestru zabytków wpisane są:

• zespół klasztorny norbertanek, wybudowany w latach 1234–1336, znany również jako Dom Boży:
• – kościół Bożego Ciała i św. Norberta, który został wzniesiony w 1777 roku na fundamentach XIII-wiecznego kościoła, zniszczonego w 1643 roku; jego wnętrze jest utrzymane w stylu barokowo-klasycystycznym.
• – klasztor – dom zakonny, barokowy budynek, który powstał w 1682 roku według projektu J. F. Fröhlicha; przeszedł renowacje w 1869 roku oraz w latach 1927–1928.
• – cmentarz parafialny, który również ma swoje znaczenie.

Oprócz tego, w Czarnowąsach znajdują się także inne zabytki:

• tzw. prałatówka, wzniesiona w latach 1727–1730, która została odnowiona w latach 1927–1928;
• fragmenty muru z dwoma basztami, otaczające klasztor, datujące się na początek XVII i XVIII wieku;
• barokowa figura Jana Nepomucena z 1772 roku, ulokowana na cmentarzu obok kościoła św. Anny;
• – kościół pw. św. Anny, zbudowany w latach 1687–1688; po odnowieniu w 1772 roku posiadał barokowe wnętrze oraz polichromię z XVIII wieku. Niestety spłonął w sierpniu 2005 roku i został odbudowany w latach 2006–2007, zachowując niemal identyczny kształt, jednak jego wyposażenie uległo niemal całkowitemu zniszczeniu.

Sport

Historia drużyny sportowej z Czarnowąsów sięga jesieni 1945 roku, kiedy to po raz pierwszy stawiła się na boisku w Tułowicach. W marcu 1946 roku Związek Samopomocy Chłopskiej podjął ważną decyzję, która miała na celu rozwój sportu na terenach wiejskich.

16 marca tego samego roku, działacze z Czarnowąsów złożyli wszystkie niezbędne dokumenty, co zaowocowało ich oficjalną rejestracją w delegaturze OZPN w Opolu. W ten sposób stali się oni pierwszym Ludowym Zespołem Sportowym w Polsce. Ta data została później uznana za symboliczną chwilę powstania Ludowych Zespołów Sportowych w kraju.

Nazwa klubu została zainspirowana przez rzekę, która przepływała w pobliżu ówczesnego boiska. Z upływem lat, zespół rozwijał swoje struktury, tworząc nowe sekcje sportowe, które miały na celu wychowanie utalentowanych sportowców, w tym przyszłych reprezentantów Polski.

Największym osiągnięciem drużyny było awansowanie do III ligi piłki nożnej, co miało miejsce tylko na jeden sezon, ale na zawsze pozostanie w pamięci lokalnej społeczności.

---

Oceń: Czarnowąsy

---