Chmielowice (Opole)

---

Nazwa

Wg niemieckiego pedagoga Heinricha Adamy’ego, nazwa wsi ma swoje źródło w polskim słowie „chmiel”, co ilustruje jego germanizację jako „von chmiel = hopfen”. Prawdopodobnie odnosi się to do nazwiska osoby, która była pierwotnym właścicielem tego terenu. Podobną etymologię może mieć wiele okolicznych miejscowości, takich jak Boguszyce, Szczepanowice, Żerkowice, Komprachcice, a także Dziekaństwo, występujące w historycznej formie jako „Dziekanowice”.

W swym dziele poświęconym nazwom miejscowym na Śląsku, które zostało opublikowane w 1888 roku we Wrocławiu, Adamy uwidacznia pierwotną nazwę „Chmielowice” w obecnej polskiej wersji, wskazując na jej znaczenie „Hopfendorf”, co można tłumaczyć jako „chmielowa wieś”. W późniejszym czasie nazwa wsi uległa zgermanizowaniu i przyjęła formę Chmiellowitz, przez co straciła swoje pierwotne znaczenie.

W związku z polskim pochodzeniem nazwy, administracja nazistowska w III Rzeszy wprowadziła nową, wyłącznie niemiecką nazwę, będącą tłumaczeniem oryginalnej (Hopfental), która była używana w latach 1934–1945.

Historia do 1800

W dniu 17 listopada 1295 roku, biskup wrocławski Jan Romka oraz książę opolski Bolek I wydali ważny dokument, który określał nowe granice dóbr kościelnych w regionie Opola i jego okolicach. W dokumencie tym wymieniono szereg miejscowości, w tym wsie takie jak Półwieś, Szczepanowice, Źlinice, Boguszyce, Ochodze, Złotniki oraz Chrząszczyce. Niestety, nazwa Chmielowic nie została w nim bezpośrednio wymieniona. W tym czasie zarówno Chmielowice, jak i pobliskie wsie były własnością kościoła św. Wojciecha w Opolu.

Warto zaznaczyć, że wzmianka dotycząca „alodiach i ogrodach koło Opola” może odnosić się do Chmielowic. W ciągu następnych przeszło dziesięciu lat, tj. w 1306 roku, pojawia się znowu informacje dotyczące tej miejscowości, w której posiadaczem dóbr był Jakusz Chmelov, syn znanego Chmela/Chmiela. Natomiast zapisko wymieniające miejscowość z nazwy jako „Chmelowicze” datowane jest na 7 marca 1386 roku, a jego autorem była kancelaria Jana Kropidły.

Dokument ten potwierdza sprzedaż wsi wraz z dworzyszczem, folwarkiem, młynem i przynależnościami, co jednoznacznie wskazuje na rozwój Chmielowic. Z rąk Tomasza Bischofshaima przeszła ona w ręce Gregora Gaszowca, zapisanego również jako „Gassowiecz”. Z uwagi na cenę 100 grzywien, która za nią zapłacono, można wnioskować, że areały Chmielowic sięgały około 250 hektarów.

W 1447 roku zjawiła się informacja z kolei o Mikołaju Kitczce, będącym jednym z kolejnych właścicieli Chmielowic. O dalszych posiadaczach tej wsi można znaleźć informacje dopiero w dokumentach z początku XVII wieku. W tym okresie Chmielowice wchodziły w skład rozległych posiadłości Joachima Buchty, w skład których wchodziły także Krapkowice, Otmęt, Górażdże, Wysoka, Strzebniów oraz Gogolin. Od 1629 roku Chmielowice znalazły się w rękach Joachima Tschetschau-Mettich, który posiadał również Dąbrowę Niemodlińską i Żerkowice.

Po 1687 roku miejscowość należała już do wikariatu duszpasterstwa opolskiego. W XVIII stuleciu w księgach parafialnych mającej obecnie status katedry zaczęły pojawiać się pierwsze wzmianki o chrzcie najmłodszych mieszkańców Chmielowic. Przykładem jest chrzest Katarzyny Michaeli Desdrzik, który miał miejsce 12 marca 1724 roku. W kolejnych latach w występowaniu w dokumentach pojawiały się takie nazwiska, jak Gaweł, Renk, Parol, Nawrat oraz Sdrzodło, przy czym ta ostatnia rodzina była wówczas najbardziej liczna.

Pod koniec XVIII wieku we wsi mieszkało już 76 osób, działała szkoła, która uczyła również dzieci z Żerkowic i Dziekaństwa, co świadczy o rosnącym znaczeniu Chmielowic w regionie. W 1784 roku Chmielowice były już typową wsią szlachecką, w której funkcjonował folwark, szkoła, a także 8 zagrodników oraz 4 chałupników.

Historia po 1800

Chmielowice w roku 1819 znalazły się w obrębie majątku rodu von Ziegler und Klipphausen, znanych z posiadania zamku w Dąbrowie Niemodlińskiej. W tym okresie nastąpiła także rewitalizacja budynku pałacowego oraz zaprojektowanie pierwotnej wersji ogrodu, obecnie parku. Od 1861 roku nowymi właścicielami zostali przedstawiciele rodu von Donat, który to ród miał znaczący wpływ na historię Chmielowic. Z ich rąk pochodził dwór, który obecnie pełni funkcję Domu Dziecka.

Herb rodziny zdobił wizerunek skaczącego koziorożca na czerwonym tle. Richard von Donat, właściciel majątku, żył w latach 1836–1901 i pełnił funkcję deputowanego Rejencji opolskiej. Był mężem Adeli Strachwitz von Groß-Zauche und Camminetz (1847–1933), której rodzina miała ogromne znaczenie na Śląsku, dysponując wieloma kopalniami. Richard doczekał się czwórki dzieci – trzech córek: Johannę (1876–1889), Luisę (1877–1894), które zmarły młodo na gruźlicę, oraz Adelę (1879–1947), a także syna Franza-Xaverego (1880–1953), który po śmierci ojca przejął zarząd nad majątkiem. Groby dwóch sióstr oraz Richarda i Adeli znajdują się na miejscowym cmentarzu, a na ich nagrobkach widnieją inskrypcje biblijne (Iz 43,1 oraz Jr 31,3).

W spisie ludności z 1861 roku zapisano 187 mieszkańców, 21 domów mieszkalnych, 1 budynek przemysłowy oraz 15 budynków gospodarczych (bez majątku Donatów). Mieszkańcy uprawiali 50 hektarów ziemi, z czego 32 ha były poświęcone polom, a 10 ha łąkom. Von Donatowie posiadali 297 hektarów, 242 ha z przeznaczeniem na pola oraz 32 ha łąk. Pracownicy majątku stanowili większość mieszkańców, wszyscy byli katolikami. Spis z 1890 roku ujawnił 249 ludzi, w tym 219 mówiących po polsku, a dane z 1910 roku wykazały stosunek 256:208.

W 1925 roku Chmielowice liczyły 271 osób, a w 1933 roku ich liczba wzrosła do 530, a w 1939 doszła do 729. To Xaverego-Richarda można przypisać powstanie wsi szkoły powszechnej oraz remizy Ochotniczej Straży Pożarnej. Rodzina Donatów mieszkała do 1929 roku, kiedy Xavier sprzedał dwór i przeniósł się do Wiadrowa w powiecie jaworskim, gdzie pozostali aż do czerwca 1946 roku.

Po parcelacji majątku w Chmielowicach wyznaczono liczne działki budowlane, na których zbudowano domy dla wysokich urzędników Rejencji Opolskiej oraz pracowników kolei niemieckich Deutsche Reichsbahn, szczególnie na ulicach o. Feliksa Kosa i Dworcowej. W tej ostatniej mieści się jeden z najstarszych budynków w miejscowości, pochodzący z 1896 roku. Linia kolejowa z Opola do Nysy została uruchomiona w 1887 roku, w początkowym okresie traktowana jako towarowa. W 1892 roku otwarto dworzec w Chmielowicach, a w latach 30. XX wieku znaczenie kolei rosło – z Opola do Nysy codziennie odjeżdżało 12 pociągów osobowych, w tym dwa pospieszne. Z biegiem lat znaczenie kolei malało, a zabytkowy budynek dworca został zburzony w połowie lat 80. XX wieku.

W 1946 roku Chmielowice miały 539 mieszkańców. W 1960 roku miejscowość liczyła 769 osób, z czego 375 stanowili mężczyźni. Pięć lat później populacja wzrosła do 889, z 445 mężczyznami. Powierzchnia miejscowości wynosiła 308,5 ha. Po II wojnie światowej, opuszczony dwór przekształcono w I oddział szkoły podstawowej. Klasy z reguły liczyły około 50 dzieci. W latach 70. XX wieku przeprowadzono częściową przebudowę budynku, co niestety pozbawiło go wielu zabytkowych detali. Z dniem 31 sierpnia 1963 roku, na mocy uchwały Prezydium Rady Narodowej w Opolu, powstał tam Państwowy Dom Dziecka, który w 2008 roku liczył około 30 wychowanków. W 2005 roku budynek przeszedł kolejny remont, zmieniając kolor elewacji oraz odnawiając dach i ogrodzenie. W 2009 roku wycięto stare drzewa i posadzono nowe drzewostany.

W 1980 roku Chmielowice, razem z Dziekaństwem i Żerkowicami, utworzyły samodzielną parafię macierzystą, która została wydzielona z parafii św. Józefa w Szczepanowicach, do której wcześniej należały. W wybudowanym w latach 1985-1990 kościele pw. św. Anny Samotrzeciej znajduje się figura św. Anny z Maryją i Jezusem po prawej stronie, będąca wierną kopią figurki z klasztoru św. Anny na Górze Świętej Anny, położonego na trasie Opole – Strzelce Opolskie. Architektem kościoła był Wilhelm Kik, a pierwszym proboszczem, pełniącym funkcję w latach 1980-2018, był ks. Alfred Michalik, który od 2003 roku miał tytuł Dziekana Honorowego. W czerwcu 2006 roku zorganizowano tutaj pierwsze prymicje kapłańskie (ks. dr Mateusz Potoczny), a kolejne miały miejsce w maju 2018 roku, kiedy to Mszę prymicyjną odprawił ks. Tomasz Łuczkowski. Od 23 sierpnia 2018 roku nowym duszpasterzem został ks. Jacek Biernat.

W maju 2010 roku w Chmielowicach zainstalowano dwujęzyczne tablice z nazwą miejscowości – niektóre z nich szybko stały się celem wandalizmu, z zamazanymi niemieckimi nazwami. Dodatkowo, błędnie zapisano niemiecką nazwę jako Chmielowitz, zamiast poprawnego Chmiellowitz. 1 stycznia 2017 roku miejscowość została włączona do Opola, co wiązało się z zmianą nazewnictwa większości ulic.

Zabytki

Na terenie Chmielowic, w województwie opolskim, znajdują się liczne obiekty o wartości historycznej, które wzbogacają dziedzictwo kulturowe tej okolicy. Zarejestrowane w rejestrze zabytków oraz wpisane do Gminnej Ewidencji Zabytków, przyciągają uwagę zarówno mieszkańców, jak i turystów.

W wojewódzkim rejestrze zabytków odnajdujemy:

• park dworski, ul. Nyska – Ogrodowa, pochodzący z XIX wieku oraz połowy XX wieku (numer wpisu do rejestru 294/94 z 08.12.1994 r.),

W ramach Gminnej Ewidencji Zabytków można znaleźć:

• budynek szkoły z 1911 roku,
• murowaną kapliczkę w centrum wsi, datowaną na przełom XIX i XX wieku,
• park dworski z XIX-XX wieku,
• budynki mieszkalne, w tym ul. Nyska 11 z 1927 roku oraz ul. Centralna 28 z 1912 roku.

Organizacje i stowarzyszenia

W 2005 roku, formalnie ustanowiono Towarzystwo Przyjaciół Chmielowic, którego działalność koncentruje się na promocji miejscowości oraz wsparciu osób w trudnej sytuacji materialnej. Towarzystwo współpracuje z Domem Dziecka oraz lokalną szkołą, organizując liczne wydarzenia, takie jak „Najpiękniejszy ogród” oraz „Mamo, tato – baw się razem z nami”. Na dzień sierpnia 2020 roku do stowarzyszenia należy 109 członków, a przewodnictwo sprawuje prof. dr hab. Anna Pobóg-Lenartowicz od marca 2014 roku. W grudniu 2005 roku przyznano tytuł członka honorowego Veronice-Marii von Donat, będącej wdową po synu byłego właściciela chmielowickiego majątku.

W Chmielowicach aktywnie funkcjonuje Ochotnicza Straż Pożarna, która powstała w 1928 roku. W ciągu swojej działalności jednostka zdobyła czołowe lokaty w wojewódzkich zawodach sportowo-pożarniczych, m.in. zdobywając tytuł mistrza województwa w 1971 roku, a jej sekcja młodzieżowa powtórzyła ten sukces w 1973 roku. Wśród znaczących akcji, w których brała udział, znajduje się gaszenie pożaru lasu w Kuźni Raciborskiej w 1992 roku oraz działania w trakcie powodzi w lipcu 1997 roku. Obecnie OSP liczy 35 aktywnych członków.

Członkowie OSP nie ograniczają się jedynie do akcji ratunkowych; organizują także wydarzenia kulturalno-oświatowe dla społeczności lokalnej, w tym pikniki strażackie, „wodzenie niedźwiedzia” oraz kuligi saneczkowe dla dzieci. 15 sierpnia 2008 roku na boisku odsłonięto pamiątkowy obelisk, upamiętniający 80-lecie istnienia chmielowickiej OSP.

Dodatkowo, od 1999 roku na terenie dzielnicy funkcjonuje Ludowy Klub Sportowy, w ramach którego działa sekcja piłki nożnej, z drużynami seniorów i juniorów uczestniczącymi w różnych klasach rozgrywkowych.

Komunikacja

Dojazd do Chmielowic jest zapewniony dzięki autobusom miejskim, w tym liniom nr 8, 17 oraz 80.

Oprócz tego, w miejscowości znajduje się również przystanek PKP, co umożliwia podróż do takich miejscowości jak Nysa.

---

Oceń: Chmielowice (Opole)

---