Jan Fethke

---

Życiorys

Jan Fethke, wysokiej klasy postać związana z polskim kinem, urodził się w Opolu w rodzinie polskiego lekarza. W czasach młodzieńczych zaangażował się w działalność mającą na celu wspieranie powstańczą, co miało duży wpływ na jego późniejsze życie. Na początku lat dwudziestych Fethke przeniósł się do Gdańska, gdzie rozpoczął studia. To właśnie w tym okresie zainteresował się filmem oraz językiem esperanto, które stały się jego największymi pasjami. W esperanto publikował literackie dzieła pod pseudonimem Jean Forge.

Jego kariera zawodowa nabrała tempa w Berlinie, wtedy stolicy europejskiej kinematografii. Tam pracował jako scenarzysta i autor scenariuszy, współpracując z wieloma artystami, w tym z filmowcami o lewicowych poglądach oraz renomowanym reżyserem Fritzem Langiem. Jego powieść, pt. Mr. Tot aĉetas mil okulojn (1000 oczu pana Totka), posłużyła jako inspiracja do stworzenia scenariusza do filmu Die 1000 Augen des Dr. Mabuse (Tysiąc oczu doktora Mabuse).

Po objęciu władzy przez Hitlera zdecydował się na emigrację do Polski, jednak zachował niemieckie obywatelstwo. W okresie międzywojennym Fethke wyreżyserował kilka filmów oraz napisał liczne scenariusze. Wybuch II wojny światowej zastał go w Warszawie, gdzie nawiązał współpracę z władzami okupacyjnymi. Jego postawa w tym czasie była oceniana jako niejednoznaczna. Zgodnie z wypowiedzią Isaja Dratwera, Fethke był istotnym członkiem administracji hitlerowskiej, zajmując stanowisko szefa wydziału kultury i dyrektora biura reklamy „Tempo”.

W 1944 roku, podczas pracy nad filmem dokumentalnym „Praha”, Fethke został aresztowany. Po zakończeniu wojny przyjął polskie obywatelstwo i kontynuował swoją karierę w polskiej branży filmowej jako scenarzysta i reżyser. W 1947 roku na łamach Życia Warszawy opublikowano artykuł dotyczący jego losów z czasów okupacji, w którym przywołano list 15 pracowników Filmu Polskiego. Podkreślano w nim, że Fethke nie miał związku z jakąkolwiek antypolską działalnością, mimo że artykuł wskazywał na jego antysemickie i prohitlerowskie wypowiedzi w prasie kolaboracyjnej, np. w Nowym Kurierze Warszawskim.

W 1959 roku, podczas 44. Światowego Kongresu Esperanto w Warszawie, Fethke nakręcił film Verda stelo super Varsovio (Zielona gwiazda nad Warszawą). W latach 60. osiedlił się w Berlinie Zachodnim, gdzie pracował jako nauczyciel języka esperanto. Jego działalność związana z esperanto obejmowała liczne publikacje, w tym słowniki i powieści. Fethke był również aktywnym współpracownikiem wielu czasopism esperanckich, takich jak Literatura Mondo.

Wybrana filmografia (jako scenarzysty)

Jan Fethke to postać wyjątkowa w historii polskiego kina, znany z licznych osiągnięć w roli scenarzysty. Jego twórczość filmowa obejmuje wiele znaczących dzieł, które na stałe wpisały się w polską kulturę.

• Dwie Joasie (1935),
• Bolek i Lolek (1936),
• Papa się żeni (1936),
• Niedorajda (1937),
• Robert i Bertrand (1938),
• Zapomniana melodia (1938),
• Paweł i Gaweł (1938),
• Złota Maska (1939),
• Przez łzy do szczęścia (1939),
• Ulica Graniczna (1948),
• Skarb kapitana Martensa (1957).

Wybrana filmografia (jako reżysera)

Jan Fethke, utalentowany reżyser, wniósł znaczący wkład w polską kinematografię swoimi dziełami. Poniżej przedstawiamy wybór jego filmów:

• zapomniana melodia (1938),
• bogurodzica (1938),
• przez łzy do szczęścia (1939),
• złota maska (1939),
• załoga (1951),
• sprawa do załatwienia (1953),
• irena do domu! (1955).

Literatura

Jan Fethke był uznawanym autorem, którego twórczość obejmuje wiele interesujących utworów literackich, zarówno w języku polskim, jak i esperanto. Jego najwcześniejsze dzieło to powieść Zielona papuga, wydana w 1921 roku.

W twórczości Fethke można znaleźć również utwory w języku esperanto, które zyskały uznanie wśród miłośników literatury. Oto niektóre z nich:

• Abismoj (Otchłanie) – powieść z 1923 roku, poruszająca tematy związane z miłością,
• Saltego trans jarmiloj (Skok przez tysiąclecia) – powieść z 1924 roku, będąca fantastyczną historią o podróży w czasy Nerona,
• Mr. Tot aĉetas mil okulojn (1000 oczu pana Totka) – przygodowa powieść z 1931 roku,
• La verda raketo (Zielona rakieta) – zbiór nowel z 1961 roku,
• Mia verda breviero (Mój zielony brewiarz) – zbiór nowel wydany w 1974 roku.

Jak widać, Fethke z powodzeniem łączył literacką fantazję z różnorodnymi tematami, co czyni jego dorobek atrakcyjnym dla szerokiego kręgu odbiorców.

---

Oceń: Jan Fethke

---