Muzeum Wsi Opolskiej w Opolu

---

Historia

Stanisław Bronicz uznawany jest za kluczowego inicjatora powstania muzeum, pełniąc rolę kierownika Działu Etnografii Muzeum Śląska Opolskiego w Opolu. W latach 1956-1958 przeprowadził badania terenowe, w których uczestniczyli również członkowie Katedry Etnografii Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie. W trakcie tych badań zidentyfikowano około tysiąca drewnianych obiektów, a kilkadziesiąt z nich miało znaleźć swoje miejsce w przyszłym skansenie.

Muzeum zostało oficjalnie powołane 14 listopada 1961 roku na mocy zarządzenia nr 17 Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Opolu, a jego status uznano za specjalistyczną, wojewódzką placówkę muzealną. Wkrótce, w kwietniu pięć lat później, muzeum uzyskało pełną samodzielność oraz statut, podlegając Urzędowi Wojewódzkiemu, który finansował jego działalność.

W początkowych planach zakładano, że nowa atrakcja powstanie na Wyspie Bolko, ale ostatecznie zdecydowano, że lokalizacja będzie w okolicach wsi Bierkowice, które obecnie stanowią dzielnicę Opola. Wybór tej lokalizacji padł na dziesięciohektarowy obszar, który był dawnym poligonem, charakteryzującym się małą ilością drzew oraz znaczną powierzchnią betonową.

Aby uatrakcyjnić i wzbogacić krajobraz regionu, przeprowadzono różnorodne inicjatywy. W 1969 roku zrealizowano prace melioracyjne, a także wykopano 700-metrowy ciek wodny, który okrążał skansen, na jego terenie powstał młyn wodny, który zaopatrzono w pięć mostów. W późniejszych latach usypano również sztuczne wzgórze, na którym dzisiaj znajduje się jeden z eksponowanych wiatraków.

W 1964 roku Joanna Kłopocka przygotowała projekt muzeum, według którego planowano sprowadzić około siedemdziesięciu różnych obiektów, które miały w pełni obrazować tradycyjną wieś. W kolejnych latach teren pod budowę został ogrodzony, a do muzeum trafiło pierwszych sześć rozebranych obiektów. Na stanowisku dyrektora znajdował się Stanisław Bronicz, ale w 1965 roku zrezygnował z tej funkcji, a jego miejsce zajął Józef Kowalewski. W tym samym roku, dyrekcja została przeniesiona do Bierkowic, co miało kluczowy wpływ na rozwój tej nowo powstałej atrakcji.

W 1967 roku przedstawiono dwa projekty dotyczące wizji przyszłego skansenu. Architekt Jan Matejuk proponował, aby budowle grupować w trzy zespoły odzwierciedlające wiejskie przysiółki. Każdy z nich miał prezentować typowe budynki dla jednego z trzech subregionów województwa opolskiego. Natomiast Jerzy Gurawski zaproponował inną koncepcję, uwzględniając warunki topograficzne oraz społeczne lokalnych mieszkańców. Do projektu Gurawskiego przyjęto bardziej nowatorskie podejście, lecz plany budowy ramp przełożono na czas nieokreślony.

Pierwszym wzniesionym obiektem w muzeum był mały spichlerz z drugiej połowy XVIII wieku, przeniesiony z Sternalic w powiecie oleskim. Miało to miejsce w 1965 roku. Pomimo wielu trudności, twórcy muzeum podjęli się monumentalnego zadania, będąc jednym z pierwszych muzeów na wolnym powietrzu w Polsce i pierwszym na Śląsku. Brakowało odpowiednio wykwalifikowanej kadry, dlatego musieli zatrudniać osoby, które wcześniej nie miały do czynienia z rekonstrukcją drewnianych budynków.

Do 1970 roku powstało tutaj wiele zabytkowych obiektów, w tym: spichlerz podworski ze Sławięcic, spichlerz z Ligoty Książęcej, chałupa z Kamieńca, chałupa z Nowych Karmonek, karczma z Przewozu oraz chałupa z Radłowa. Muzeum zostało otwarte dla zwiedzających 23 września 1970 roku. W chwili otwarcia na jego terenie znajdowało się 19 obiektów.

Po otwarciu, tempo możliwych inwestycji zaczęło spadać. W 1971 roku dobudowano chałupę z Kozub oraz rozpoczęto budowę młyna wodnego z Starych Siołkowic. W 1973 roku zainicjowano prace nad odbudową kościoła z Gręboszowa, a także rozpoczęto zasiewanie pól różnymi gatunkami zbóż oraz sadzenie drzew owocowych. Z biegiem lat zakupiono także sprzęt rolniczy, który obecnie wzbogaca ekspozycję w stodołach.

W 1975 roku dyrektorem muzeum została Krystyna Wicher-Jesionowska, która zajęła miejsce Kowalewskiego. W kolejnych latach powstały między innymi chałupy z Nowych Karmonek, Wichrowa, kuźnia z Ziemiełowic oraz wiatrak z Grotowic. W 1979 roku rozpoczęto odbudowę drugiego wiatraka na sztucznym wzgórzu, a rok później zbudowano chałupę ze Sternalic. W 1989 roku do muzeum dołączył piec do wypieku chleba z Rudziczki.

Aktualnie muzeum posiada 49 obiektów. W 2009 roku rozpoczęto rekonstrukcję zagrody raciborsko-kozielskiej, która była ostatnią zaplanowaną w pierwszym etapie działalności placówki. Ostatnie dwadzieścia lat przyniosło liczne rekonstrukcje gołębników, psich bud oraz uli, a także wprowadzenie różnorodnych kwietników i ziół. Dodatkowo w 2000 roku wzniesiono drewniane ogrodzenie wokół kościoła oraz stworzono krzyże, które teraz pełnią rolę atrapy grobów. W 2003 roku zbudowane zostały wiaty prezentujące stare maszyny rolnicze, a w 2008 roku powstał nowoczesny budynek administracyjny, który z zewnątrz przypomina stodołę.

Ekspozycja

W Muzeum Wsi Opolskiej, które znajduje się w Opolu, głównym punktem ekspozycji są przeniesione i odbudowane obiekty wiejskiej architektury, będące nie tylko świadectwem minionych czasów, ale również ilustracją codziennego życia ludności wiejskiej w okresie od XVIII do początku XX wieku. Wśród tych obiektów znaleźć można różnorodne budynki mieszkalne, stodoły, spichlerze, a także młyny, wiatraki, kuźnie, kościoły, karczmy oraz szkoły. Muzeum dysponuje również zbiorami prawie 7000 muzealiów, które obejmują przedmioty związane z kulturą materialną, a także z gospodarką rolną, hodowlą i rzemiosłem, a także życiem codziennym mieszkańców okolicznych wsi.

W okresie, gdy muzeum nie prowadzi sezonowych wystaw, turystom udostępniane są jedynie tereny parkowe, natomiast wnętrza budynków i stałe ekspozycje pozostają zamknięte.

Kościół z Gręboszowa

Kościół z Gręboszowa, pierwotnie ewangelicki, został zbudowany w 1613 roku z modrzewiowych bali. Fundatorem tej konstrukcji był Cyprian Kottuliński, właściciel miejscowości. Obiekt ma konstrukcję zrębową i jest jednym z unikatowych kościołów w województwie opolskim, który nie posiada wydzielonego prezbiterium, co typowe jest dla świątyń ewangelickich. W 1653 roku obiekt został przekazany katolikom. W ciągu XIX wieku kościół kilkakrotnie przeszedł przebudowy, w tym w latach 1816, 1854 oraz 1889. Po wzniesieniu nowego, murowanego kościoła, drewniana konstrukcja została przekształcona w kaplicę cmentarną, która z czasem popadła w ruinę. Ostatecznie, w 1973 roku, kościół trafił do Muzeum Wsi Opolskiej, a jego odbudowa zakończyła się trzy lata później.

Wnętrze świątyni łączy elementy katolickie i ewangelickie. Centralne miejsce zajmuje ołtarz dedykowany św. Katarzynie Aleksandryjskiej. Ołtarz, wykonany przez nieznanego artystę w stylu manieryzmu niderlandzkiego, powstał w Groszowicach i zdobiony jest polichromią oraz złoceniem. Przedstawia sceny z życia świętej, męczennicy znanej zarówno w tradycji katolickiej, jak i prawosławnej. Wokół ołtarza umieszczono rzeźby, w tym św. Jana Nepomucena z XVIII wieku oraz epitafia chłopskie z Ligoty Górnej, pochodzące z przełomu XVIII i XIX wieku.

Młyn wodny z Siołkowic Starych

Młyn wodny w Siołkowicach Starych ma swoje korzenie prawdopodobnie w XVI wieku, z pierwszą wzmianką z 1566 roku. Kolejny raz wzmiankowany jest w XVIII wieku. W 1832 roku obiekt przeniesiono o 250 metrów w dół rzeki, zoptymalizowano jego lokalizację pod kątem wykorzystania spadku wody oraz dobudowano budynek mieszkalny. Młyn przystosowano na przełomie XIX i XX wieku, wprowadzając żelazne koła trybowe. Jego drewniane koło o średnicy 4,7 metra jest kluczowym elementem, napędzającym cały mechanizm. W XIX wieku młyn był własnością rodziny Pogrzebów. W okresie międzywojennym przeszedł na własność Pawła Boronowskiego. Obiekt stracił swoje przeznaczenie w połowie XX wieku z powodu nowych norm administracyjnych. Po przeniesieniu do Muzeum Wsi Opolskiej, odbudowano wszystkie istotne elementy budowlane, a brakujące części pozyskano z innego, nieużywanego młyna w Bierkowicach.

Wiatraki z Dobrzenia Wielkiego i Grotowic

W Muzeum Wsi Opolskiej znajdują się również wiatraki, będące jednymi z czterech, które można zobaczyć w powiecie opolskim. Starszy wiatrak, z Dobrzenia Wielkiego, został wybudowany w 1734 roku w Pokoju, a w 1885 roku przeniesiony do podopolskiej miejscowości. Drugi pochodzi z Grotowic i zachował swoje oryginalne wyposażenie. Wiatrak znajduje się na sztucznie usypanym wzgórzu.

Chałupa ze Sternalic

Chałupa ze Sternalic powstała na przełomie XVII i XVIII wieku, pełniąc prawdopodobnie rolę domu starców dla ojców franciszkanów. Podczas rozbiórki budynku odkryto napis: „Fundator Strzelczok 1859”, który może wskazywać na przeprowadzenie przebudowy. Wnętrze chałupy podzielono na dwie izby oraz dwie komory, z arkadowym kominem w sieni. Przed budynkiem znajduje się odtworzony kwietnik. Wewnątrz chałupy zaprezentowano dawną wiejską szkołę. Można tam znaleźć stare ławki, katedrę nauczyciela oraz różnorodne przyrządy szkolne, m.in. linijki, ciśnieniomierze czy cyrkle.

Kuźnia z Ziemiełowic

Kuźnia z Ziemiełowic, powstała w 1726 roku, charakteryzuje się konstrukcją zrębową, z dachem pokrytym gontem, który wysunięty jest do przodu, podparty na trzech słupach. Najważniejszym elementem jest palenisko, którego ściany i nadproża wykonano z cegły, aby zminimalizować ryzyko pożaru. W kuźni znajdują się urządzenia takie jak miech, dwa różne kowadła oraz róg kowalski. Do eksponatów zalicza się także bogaty zbiór młotów kowalskich oraz kleszczy.

Stodoła z Rudziczki

Największa stodoła w Muzeum pochodzi z Rudziczki koło Prudnika i została wzniesiona w 1830 roku. Jej konstrukcja ryglowa obejmuje trzy sąsieki oraz dwa klepiska. Drewniana konstrukcja wypełniona jest gliną, a ściany pokryte wapnem. Stodoła ma dwuspadowy dach, pokryty słomą, ale jej wnętrze nie jest udostępniane do zwiedzania, pełniąc jedynie funkcje magazynowe.

Chałupa z Dąbrówki Dolnej z otoczeniem

Chałupa z Dąbrówki Dolnej, zbudowana w I połowie XIX wieku, jest szerokofrontowa oraz dwutraktowa. W centrum budynku znajduje się komin, dawniej również pełniący funkcję wędzarni. Wnętrze składa się z dwóch obszernych izb oraz czterech mniejszych komór. Udekorowane XVIII wiecznymi obrazami, chałupa przedstawia dawny styl życia. W izbie czarnej ujrzymy piec kuchenny oraz kolekcję przyborów kuchennych, jak garnki czy żelazko. W drugiej izbie umieszczono krosno tkackie oraz narzędzia tkackie, takie jak kołowrotki i przęślice. Obok chałupy znajduje się stodoła z Dąbrówki Dolnej, w której prezentowane są XIX-wieczne narzędzia rolnicze, takie jak młocarnia z Otmuchowa czy wialnia z Lewina Brzeskiego.

Na terenie zagrody stoi spichlerz z Murowa, wzniesiony w połowie XIX wieku, z dwuspadowym dachem oraz dwoma piętrami. Wnętrze spichlerza zostało zaaranżowane, aby pokazywać sprzęty wykorzystywane w produkcji żywności, takie jak maślnice czy stojaki na kołacze. Z kolei niewielka piwnica została tylko skopiowana, by oddać rysunki kamienno-żwirowych ścian oraz pokrytego słomą dachu.

Imprezy

Na terenach muzeum organizowanych jest wiele wydarzeń mających na celu promowanie tradycji ludowych oraz folkloru.

Wyróżniają się wśród nich takie imprezy jak Żniwniok Opolski, który celebruje plony oraz regionalne tradycje, jak również Jarmark Wielkanocny, będący doskonałą okazją do zapoznania się z lokalnymi zwyczajami i rękodziełem.

---

Oceń: Muzeum Wsi Opolskiej w Opolu

---